ارزیابی ابعاد شخصیتی امام خمینی (قسمت اول)

مقاله ای از :

 یکی از بزرگترین خصوصیات امام(رحمه الله) عدم دوگانگی در شخصیت بود. ایشان از اولین روزهای زندگی، فردی بیدار دل بود که واقعیت دردناک مسلمانان را ـ خصوصاً در ایران ـ لمس کرد و قواعد بازیهای سیاسی دول مستکبر ـ اعم از شوروی، بریتانیا و آمریکا ـ در سیطره بر ایران و تأثیرات این بازیها بر مسائل فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی ایران را درک نمود. به همین علت در وجدان امام(رحمه الله) نوعی نگرانی دینی _ خصوصاً در مسائل سیاسی _ پدیدار شد و حوادث گوناگون وی را به تفکّر وا داشت. در ابتدای امر، نگرانی ایشان در حد یک احساس درونی بود؛ اما به تدریج به موازات رشد ایشان در حوزه، دامنه این نگرانی‌ها وسعت یافت. با رسیدن ایشان به درجه اجتهاد [ مرجعیت] و امکان تاثیرگذاری، از این موقعیت ویژه برای بیدار نمودن ملت استفاده نمود وجهت حرکت به سوی هدف بزرگ اقدامات وسیعی انجام داد.

هنگامی که در مورد خصوصیات فردی امام(رحمه الله) سخن می رود نمی توانیم بگوییم که انقلاب نتیجه یک حالت خودآگاه آنی بوده است؛ بلکه تصور می کنم که امام(رحمه الله) به این مسأله بسیار فکر کرد و معنای حقیقی و واقعی انقلاب را دریافت، به گونه ای که این تفکّر باعث شد که ایشان برای ابعاد فرهنگی و انرژی بخشی به انقلاب برنامه ریزی خاصی داشته باشد. در واقع می توان گفت حرکت امام(رحمه الله) با بسیاری از حرکتهای انقلابی دیگر ـ مثل انقلاب‌های سیاسی اسلامی عصر مشروطیت وجنبشهای دوره استبداد و برخی حرکتهای اسلامی کوچک مانند حرکت نواب صفوی[فداییان اسلام] و غیره ـ متفاوت بود. حرکت حضرت امام(رحمه الله) به واقعیت نزدیکتر بود؛ چرا که او فاکتورهای مؤثر در مبارزه و امکان تأثیر این فاکتورها در بیداری و همراهی ملت ایران را بررسی کرد، در حالیکه حرکتهای دیگر ـ مانند فداییان اسلام یا آیت الله کاشانی ـ بر اساس ترور سیاسی پایه ریزی شده بودند. این نوع مبارزه معمولاً نتایج بزرگی به همراه ندارد. علاوه بر این که در این مبارزه ممکن است حمایت مطلوب ملت کسب نگردد. به همین دلیل امام(رحمه الله) از اولین روزهای مبارزه شیوة بسیج عمومی را در پیش گرفت. ایشان متوجه این موضوع شد که وضعیت داخلی تأثیر چندانی در ایران ندارد و عوامل خارجی در ایران مؤثرتر است و بازی‌های سیاسی بین المللی و خصوصاً سیاست‌های آمریکا حکام ایران را موظف به دفاع از مصالح استکباری و استثماری آنان می نماید.

درک مسائل داخلی

امام(رحمه الله) با شناخت مسائل داخلی و عوامل مؤثر خارجی، حرکت خود را آغاز نمود. شاید دلیل پیروزی حرکت سیاسی ایشان عدم غوطه وری وی در مسائل خارجی بود. او وضعیت معیشتی و داخلی کشور را اساسی ترین مسأله مد نظر قرار داد؛ زیرا ملت ایران واقعیت را از نزدیک لمس می کرد و نظریه پردازی و ارائه تئوری‌های مختلف در این باره لزومی نداشت. البته این بدان معنا نیست که مسأله دخالتهای خارجی از نظر امام(رحمه الله) دور بود؛ بلکه بر عکس، ایشان کاملاً به این مسأله آگاهی داشت ولی آن را به عنوان یک موضوع اساسی مطرح نکرد، زیرا ملت‌ها معمولاً پیامدهای مسائل سیاسی بزرگ را نمی‌دانند وتنها گروه‌های فعال سیاسی ـ مانند چپ‌گرایان و غیره ـ نسبت به این مسأله آگاهی دارند.

امام(رحمه الله) در رابطه با مسائل خارجی به ملت آگاهی می داد اما آن را سنگ بنای حرکت خویش قرار نداد. او در مورد گرسنگی ملت، عدم آزادی، امتیازهای حاکمان و استکبار داخلی سخن می‌گفت و حرکت وی همواره با تعمق و تعقل همراه بود. حرکت امام(رحمه الله) یک حرکت اسلامی خالص بود و با گروه‌های دیگر که در جبهه مخالف استکبار با ایشان همسو شده بودند درگیر نشد و همین امر باعث شد که بدون برنامه از قبل تنظیم شده یا دادن امتیاز و قدرت سیاسی به این گروه‌ها، تمام آنها با امام(رحمه الله) همراهی نمایند.

ایده حکومت اسلامی

امام(رحمه الله) از ابتدای قیام خود در اندیشه پایه گذاری حکومت اسلامی بود بیداری و هوشیاری ایشان در حدی بود که برای مراحل پس از سقوط شاه نیز چاره اندیشی کرده بود؛ زیرا فروپاشی نظام سلطنتی و جایگزینی آن به وسیله برخی افراد وجریانها که از لحاظ اندیشه و سیاست در تضاد با اسلام و مصالح ملی کشور بودند معنی نداشت. چپ‌گرایان تا حدودی با اتحاد جماهیر شوروی مرتبط بودند، و جبهه ملی ـ با اینکه بر علیه شاه می‌شورید ـ در سیاست‌های خویش به انگلیس یا آمریکا وابسته بود.

هنگامی‌که فقه امام(رحمه الله) را مرور می‌کنیم، ولایت فقیه را در حقیقت یک قاعده فقهی اساسی برای تفکّر درباره مسأله حکومت می یابیم. بنابراین کسی که در مورد ولایت مطلقه فقیه سخن می گوید حتماً برای حکومت اسلامی نیز ایده‌هایی دارد. لذا زمان ورود به نجف اشرف این ایده و تفکّر در ذهن ایشان بود. به همین جهت ایشان مسأله ولایت فقیه را طوری مطرح کردند که برای اولین بار فقه و سیاست تا این حد با هم آمیخته شد، وقتی که کتاب «حکومت اسلامی» را مرور می‌کنیم؛ با فقهی مواجه میشویم که با ادله فقهی به اثبات نظریه می‌پردازد و مسئولیت عالم فقیه را، احساس و درک مشکلات و درد و رنج‌های مردم می‌داند، که این مهم میسر نخواهد شد مگر با حضور علما در صحنه و مبارزه آنها با انحرافات سیاسی موجود در جامعه اسلامی. آنچه در این نظریه مهم است عدم گوشه گیری و دوری علما از حوادثی است که در درون جامعه اتفاق می افتد و تأثیرات منفی آن متوجه جامعه اسلامی می‌گردد؛ چه داخل ایران و چه خارج آن باشد.

حکومت اسلامی بعنوان یک ایده از اولین روزهای نهضت در ذهن حضرت امام(رحمه الله) بود و چه بسا برخی از حوادث و پیروزی‌هایی که در برخی مراحل نهضت حضرت امام(رحمه الله) به دست آمده باعث عمیق‌تر شدن مسأله انقلاب و حکومت اسلامی شد. امام(رحمه الله) واقعیت را لمس می‌کرد و فقط از دیدگاه فرضی و نظری به مسأله نمی‌پرداخت؛ بلکه امکان برپایی حکومت اسلامی را بخوبی لمس کرده بود. با مطالعه تاریخ انقلاب و حکومت به این نتیجه می رسیم که در حقیقت برای تفاصیل و جزئیات حکومت اسلامی برنامه خاصی ارائه نشده بود؛ به همین دلیل امام(رحمه الله) بعد از پیروزی انقلاب اجازه داد حکومتی که قدری جنبه های اسلامی داشت تشکیل شود. آقای«مهدی بازرگان» از لحاظ تفکر و درک سیاسی در طیف اسلامی قرار نداشت؛ او فرد تحصیل کرده ای بود که دیدگاهی شبه اسلامی نیز داشت، اما نداشتن تجارب سیاسی باعث شد که ایجاد رابطه با آمریکا را امری طبیعی بداند؛ زیرا آمریکا را پدر سیاسی ایران معاصر و ایران زمان شاه می دانست.

ورود روحانیون به حکومت

پس از پیروزی انقلاب، امام(رحمه الله) به عنوان مرجع تقلید به قم عزیمت نمود و حکومت را به شهروندان سپرد. در ابتدای امر ایشان با ورود روحانیت به سیستم حکومتی مخالفت می‌کرد؛ زیرا تصور می نمود روحانیان در مسائل حکومتی و سیاسی تجربه‌ای کسب نکرده‌اند. بدین جهت سپردن پستهای کلیدی و حساس ـ چون ریاست جمهوری و نخست وزیری ـ به روحانیان را صلاح نمی‌دید و فقط پستهایی به روحانیان سپرده می‌شد که با تخصص آنان همخوانی داشت؛ مانند ریاست شورای عالی قضایی که به «شهید دکتر بهشتی» واگذار گردید. امام(رحمه الله) در سخنانش همواره به اقامت در قم تاکید داشت واگر مسأله بیماری قلبی ایشان پیش نیامده بود و پزشکان وی را ملزم به اقامت در تهران نمی‌نمودند، ممکن بود که ایشان در قم بماند و بدون دخالت در جزئیات حکومت فقط به نظارت اکتفا نماید؛ ولی همچنانکه در بسیاری از جنبشهای جهان سوم مشاهده می نماییم بنیانگذاران انقلاب، معمولاً افراد مخلصی هستند که برای تحقق اهداف نهضت گام بر می دارند، اما عوامل به کار گرفته شده جهت ادامه مسیر جنبش در سطح مطلوبی نیستند. چه بسا بسیاری از اسلام گرایان در آن برهه از زمان تصور می نمودند که استکبار جهانی در حال نفوذ به لایه‌های درونی انقلاب است؛ به خصوص که برداشت استکبار جهانی از انقلاب اسلامی ایران؛ چیزی شبیه حوادثی بود که در کشوری چون پاکستان اتفاق افتاده بود. استکبار چنین تصور می کرد که روحانیان توانایی اداره دولت را ندارند و به همین جهت انتظار داشت ایران بسرعت به دامان استکبار باز گردد. سیاست‌های مهندس بازرگان نیز به این مسأله سرعت ‌بخشید. اما جو انقلابی و پر جوش و خروش جامعه اسلامی ایران این فکر خام را از سر استکبار به دور کرد و تمام تصورات باطل آنها نقش بر آب شد.

نظارت ولی فقیه

شاید امام(رحمه الله) در ابتدا چنین تصور داشت که ولایت فقیه اقتضا می‌نماید که رهبر با به کارگیری ابزار عملی موجود و افراد دارای تجربه سیاسی و اداری، فقط بر روند امور نظارت داشته باشد. البته این بدان معنا نیست که امام(رحمه الله) پس از بازگشت به قم در نظر داشت که از کلیه امور کناره گیری نموده و سکان حکومت را به دست دیگران بسپارد. بلکه تلاش ایشان این بود که فقیه جامع الشرایط، مرجع اصلی تمام امور باشد. این مسأله پس از ورود نیروهای مسلمان به حکومت تحقق پیدا کرد. امام(رحمه الله) به مسؤولان آزادی عمل می‌داد و از نزدیک حرکات و اعمال آنها را زیر نظر داشت و به هنگام اشتباه، آنان را متنبه می ساخت. از نکات مثبت حرکت ایشان انتقاد از مسئؤلان در جو آزاد و در حضور ملت بود. هیچگاه انتقادها در پس پرده صورت نمی گرفت؛ بلکه اشتباهات مسئؤلین در حضور ملت گوشزد می شد. هدف از این حرکت تربیت ملت به صراحت، عدم پنهان کاری و تحرکات پشت پرده بود. ایشان با وضوح و صراحت با ملت سخن می‌گفت و از مسئولان نیز انتظار داشت که در حضور ایشان با کمال شهامت تمام مسائل و مشکلات را عنوان نمایند.
بدین ترتیب می‌بینیم که نظر امام(رحمه الله)، احترام به تجارب دیگران و نظارت مستقیم بر آنان است. اما مشکل اساسی که در بدو انقلاب بروز کرد این بود که برخی افراد به کار گمارده شده، متدین نبودند. همین امر باعث شد که افرادی چون آقای بازرگان برای برقراری رابطه با امریکا اقدام نمایند یا شخصی چون «بنی صدر» در رأس هرم دولت قرار گیرد و بعضی افراد مؤمن،متقی و آگاه در حاشیه بمانند. در حقیقت تغییر عقیده امام(رحمه الله) درباره لزوم ورود روحانیان به ساختار حکومت، شجاعت ایشان را به اثبات می‌رساند. خصوصاً بعد از شکست تجربه اول(دولت آقای بازرگان) و دوم(دولت بنی صدر) و توطئه‌های روز افزون دشمنان در داخل و خارج از کشور و تلاش آنان برای براندازی انقلاب با ترور شخصیت‌های انقلابی چون«شهید مطهری» و«دکتر مفتح»، و انفجار مقر حزب جمهوری اسلامی، پس از این حوادث بود که اسلام‌گرایان انقلابی وارد تشکیلات حکومت شدند و ریاست جمهوری«شهید رجایی» و نخست وزیری«شهید باهنر» در حقیقت اولین قدم برای ورود نیروهای مخلص به تشکیلات حکومت بود.

بر همین اساس به اعتقاد من جمهوری اسلامی تجارب بسیار سخت و تلخی را پشت سر گذاشت. برخی از این سختی‌ها ناشی از کم تجربگی و برخی دیگر به علت جو انقلابی بدون ثبات واوضاع داخلی نابسامان آن روز بود. البته همین حوادث تلخ باعث گردید که بسیاری از مؤمنین در دامان امام(رحمه الله) پرورش یافته وتصویر زیبایی از اسلام و اسلام‌گرایی به جامعه جهانی عرضه نمایند. خصوصاً که بسیاری از روحانیون شیوه برقراری روابط دیپلماتیک را آموختند و کشتی انقلاب را از دریای سهمگین و پر خطر جنگ تحمیلی، در حالی به سلامت عبور دادند که دشمنان، در پی سقوط ایران اسلامی بودند.

اختیارات ولی فقیه همانند اختیارات پیامبر است.

طبیعی است که ولی فقیه باید صلاحیتهای امام معصوم را در امر زمامداری جامعه اسلامی دارا باشد. زیرا ولایت، در حکم وحکومت از صفت نبوت یا امامت گرفته نشده بلکه بر مبنای حاکمیت است. این معنای آیه شریفه زیر است که: «النبی اولى بالمؤمنین من انفسهم؛ پیامبر به مؤمنان از خودشان سزاوارتر[ونزدیکتر] است»[1] اشاره شده است. در حقیقت می‌توان گفت در جایی که مسأله به مصالح عمومی و حیاتی جامعه اسلامی مربوط شود؛ پیامبر به مومنین از خودشان اولی است. به همین علت این حکم در مورد ولی فقیه که مسئولیت هدایت جامعه را بر عهده دارد، صادق است.

بدین جهت پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) در روز غدیر هنگام نصب و معرفی حضرت علی(علیه السلام)به عنوان حاکم و زمامدار جامعه اسلامی، فرمودند: «الست اولى بالمومنین من انفسهم؛ آیا من نسبت به مومنین از خودشان سزاوارتر نیستم؟». هدف از تأکید ایشان بر این نکته در واقع اعلام صلاحیت پیامبر در امر عزل و نصب حاکم جامعه اسلامی است. بنابراین اگر جامعه به حاکم و زمام‌داری نیازمند شود، لازمه این امر، احراز صلاحیت‌های پیامبر و امام در وجود ولی فقیه است و این موضوع ارتباطی با مسأله«عصمت» ندارد.
اما ممکن است عده‌ای از فقها ـ حتی برخی از آنها که به ولایت عامه فقیه اعتقاد دارند ـ این مسأله را نپذیرند و بگویند که پیامبر و امام معصوم از صفات خاصی در امر ولایت برخوردارند که فقیه جامع الشرایط از کسب این صفات محروم است. بنابراین با توجه به توضیح فوق می توان گفت که این دسته از فقها اصل ولایت را قبول دارند اما برای آن محدودیت قائل‌اند.

حضرت امام(رحمه الله) در ابتدای وصیت‌نامه سیاسی ـ الهی خود به حدیث معروف ثقلین اشاره نمود تا تأکید نماید که اسلام اصیل، اسلامی است که از خط اهل بیت عصمت و طهارت سرچشمه می گیر د و تنها در لوای پیروی و تبعیت از این خاندان می توان به پیروزی و رستگاری رسید.

مخالفین ولایت فقیه

دیدگاه مخالفین ولایت فقیه را از دو جهت می توان مورد بررسی قرار داد:

اول اینکه مخالفت برخی از مراجع و علما با نظریه ولایت فقیه از روی عقده ولجاجت نبوده است؛ بلکه بسیاری از این علما استدلالهای حضرت امام(رحمه الله) و بسیاری از علمای سابق دیگر در باب ولایت فقیه را وارد نمی‌دانستند. در حقیقت مخالفت آنها به علت تفاوت دیدگاه سیاسی آنان با معتقدین به ولایت فقیه نمی‌باشد؛. بلکه تحقیق و بررسی این علما ـ همانند مرحوم شیخ انصاری(قدس سره) در کتاب المکاسب ـ قبل از طرح مسأله ولایت فقیه توسط حضرت امام(رحمه الله) بوده است. به همین دلیل نمی توان به مخالفت این مراجع با ولایت فقیه رنگ سیاسی داد. همچنانکه می‌بینیم بسیاری از علما که با نظریه ولایت فقیه، مخالف بوده‌اند علیه حکومت جمهوری اسلامی ـ که بر مبنای ولایت فقیه استوار است ـ اقدامی ننمودند. مثال بارز این علما آیت الله العظمی خویی(قدس سره) است که قائل به ولایت فقیه نبود، ولی تمام فشارها و تهدیدهای دستگاه فاسد عراق را تحمل نمود اما خواسته این رژیم جنایتکار برای موضع‌گیری علیه جمهوری اسلامی را برآورده نساخت. وحتی به مقلدان خود اجازه داد که وجوهات شرعی را برای کمک به جبهه‌های نبرد حق علیه باطل به مصرف برسانند.

دوم اینکه تجربه شیعه و حرکت تشیع در ادوار مختلف تاریخ، تصدی حاکمیت توسط روحانیان را مسأله‌ای غیر قابل تصور و دور از ذهن می‌نمود؛ لذا بسیاری از علما، نهضت امام(رحمه الله) را حرکتی بیهوده و بی‌ثمر می‌دانستند و معتقد بودند که به علت عدم درک مسائل سیاسی روز و عناصر دخیل در امر پیروزی انقلاب، چه بسا ممکن است معضلات حاصله از این نهضت بیش از منافعی باشد که به دست خواهد آمد. این نتیجه‌گیری‌ها به علت غوطه‌ ور شدن این افراد در تاریخ گذشته و عدم وجود نشانه‌های پیروزی در آن بود. به همین علت بسیاری از علما پیروزی انقلاب را نتیجه امدادات غیبی می‌دانستند.

 با توجه به بحث فوق، من مسأله مخالفت علما را ناشی از دیدگاه‌های سیاسی یا رعایت مصالح شخصی نمی‌دانم، زیرا نظریه حضرت امام(رحمه الله) درباره ولایت فقیه نوعی بدعت و نوگرایی نبود، بلکه آنچه نظریه او در باب ولایت فقیه را از دیدگاه دیگر علما متمایز می‌سازد، نوع حرکتی است که ایشان به ولایت فقیه داد.

شرایطی که به پیروزی انقلاب کمک نمود

برخی کارشناسان مسائل سیاسی معتقدند که پیروزی انقلاب با برخی شرایط سیاسی مناسب همراه گردید؛ مثل تغییر دیدگاه‌های سیاستمداران آمریکا در رابطه با شاه، پس از زیاده طلبی ها و تخطی او از برنامه های از پیش تعیین شده آنان. شاه در اندیشه ایجاد یک بازار اقتصادی آسیایی بود و پروژه هایی را در سر می‌پروراند که با سیاست‌های آمریکا در منطقه همخوانی نداشت. از سوی دیگر، آمریکا چنین می‌پنداشت که نهضت امام(رحمه الله)، حرکت دسته‌ای از آخوندها و ملاها است؛ که به سرعت زمام امور را به دست سیاستمداران لاییک و غرب زده خواهند سپرد و این گونه افراد در کنارگروهی از متدینین، مهار حکومت را به دست خواهند گرفت. همانند آنچه در پاکستان و بسیاری از کشورهای دیگر به وقوع پیوست. امریکا چنین تصور می کرد که می‌تواند انقلاب را تحت سیطره خود درآورد، و شاید یکی از دلایل عدم ورود ارتش به صحنه انقلاب همین تصور آنان بود.

بعضی از کارشناسان معتقدند که آمریکا پس از پایان نقش بعضی رژیم‌ها در سیاست‌های منطقه‌ای، تصمیم به تجدید و بازسازی ساختار حکومت آنان می‌گیرد. شاید آنان تصور می‌کردند؛ پس از افول انرژی و حرکت کوبنده نهضت، می توانند قافله انقلاب را به هر راهی که می خواهند هدایت نمایند. اما محاسبات سیاسی آنان نقش بر آب شد و علت این شکست عدم شناخت آنان از شخصیت امام(رحمه الله) وعدم درک عشق وافر ملت ایران به ایشان بود.

سخن، در مورد عوامل طبیعی دخیل در پیروزی انقلاب است. اما«امدادات غیبی» __ که حرکت انقلاب را به پیروزی نزدیک نمود _ غیر قابل شمارش است. یکی از این امدادات، این بودکه آمریکا علی رغم در اختیار داشتن بزرگترین دستگاه‌ جاسوسی و اطلاعاتی جهان، نتوانست راز بزرگ انقلاب و اندیشه و شخصیت امام(رحمه الله) را درک نماید.

دستاوردی بزرگ

بزرگترین دستاورد نهضت امام خمینی(رحمه الله)، آشنایی جهانیان با اسلام اصیل بود. امام(رحمه الله) جان ودل جهانیان را تسخیر نمود و این دین مبین را از جمود و ایستایی سیاسی و فرهنگی حاکم بر جوامع اسلامی نجات داد و به واسطه انقلاب مهدی گونه خویش، ندای اسلام را بر بام جهان طنین انداز کرد.ره آورد بزرگ دیگر امام(رحمه الله) موفقیت ایشان در تأسیس و پایه گذاری دولت اسلامی بود که بیداری و هوشیاری افکار عمومی مسلمانان جهان را در پی داشت و حرکت‌ها و نهضت‌های کوچک و ناپیوسته اسلامی، در اثر ندای امام(رحمه الله) به جریانی عظیم و فراگیر مبدل شد. علی رغم اینکه پس از رحلت ایشان نام مبارکش را کمتر می‌شنویم، اما دستاوردهای انقلاب بزرگش، همچنان در جوامع اسلامی به نشو ونما ادامه می‌دهد.

اراده ایران اسلامی

آقای مهدی بازرگان در یک مصاحبه مطبوعاتی گفت که ما اسلام را برای ایران می‌خواهیم؛ اما امام(رحمه الله) ایران را برای اسلام می خواست. اگر این دو مقوله را بررسی کنیم متوجه خواهیم شد که تفکّر امام(رحمه الله) به عنوان یک فقیه آگاه، مبارز، درباره اسلام باید وسعتی جهانی داشته باشد وتمام حرکت‌ها و نهضت‌های اسلامی را اجزای پیکره نهضت جهانی اسلام بداند.

به همین علت امام(رحمه الله)، ایران را برای اسلام و در خدمت اسلام می‌دانست. هدف ایشان دعوت همه جهانیان به سوی اسلام بود و تمام شعارها و فریادهای وی، گواه این مدعاست. ندای: «یا ایها المسلمون اتحدوا»ی وی همه جهانیان را مورد خطاب قرار داد. او می خواست؛ تمام مستضعفان جهان با اسلام آشنا شوند و بدانند که این دین مبین در تمام مشکلات و سختی‌ها با مستضعفان همراه و همگام است و از آنها حمایت می نماید. وی اراده کرده بود به مسلمانان و مستضعفان جهان نشان دهدکه قدرت و توانمندی هر پایگاه اسلامی، توانمندی و اقتدار پایگاه دیگر است و از طرف دیگرضعف و ناتوانی هر کدام، باعث تضعیف دیگری خواهد بود. همین رابطه درباره استکبار جهانی نیز صادق است.

افق دید امام(رحمه الله) تمام جهان را در بر گرفت و هنگامی که ایشان شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» را سر داد، در واقع بعد جهانی حرکت انقلاب را به جهانیان معرفی نمود. هر چند ایران، مرکز توانمند حرکت و نهضتی شد _ که قدرت استکبار جهانی را متزلزل ساخت _ اما کوشش و تلاش امام(رحمه الله) پس از پیروزی انقلاب اسلامی، صرف تقویت و توانمند سازی تمام مراکز و پایگاهای مقاومت اسلامی در سراسر جهان گردید و غرب نام «صدور انقلاب » را برای این تحرک برگزید. هدف امام(رحمه الله) بیداری و قیام تمام جهان اسلام بود و در این راستا ایشان در نظر داشت که از ایران، سپاهی برای آزادی فلسطین اعزام نماید.
با بررسی نهضت امام(رحمه الله)، مشاهده خواهیم کرد که او در نظر داشت پس از پیروزی انقلاب در ایران و ایجاد پایگاهی مستحکم، دامنه این نهضت را به دیگر نقاط جهان گسترش دهد. به همین علت ایشان تمام تلاش خود را ابتدا، صرف پیروزی نهضت در ایران نمود.

اگر به سخنان ایشان به دقّت بنگریم، متوجه می شویم ایشان مبارز مسلمانی بود که قضیه اسلام را در بعد جهانی آن، بخوبی درک کرده بود. و انقلاب اسلامی ایران در حقیقت اولین گام این استراتژی بزرگ و عظیم بود.

امدادت غیبی در انقلاب

ما به عالم غیب ایمان داریم و می دانیم خداوند تبارک و تعالی وعده داده کسانی را که در راه او قدم می‌نهند، یاری نماید«ان تنصروا الله ینصرکم ویثبت اقدامکم؛ اگر خدا را یاری کنید، یاریتان می کند وگامهایتان را استوار می دارد»[2] خداوند از مؤمنین می خواهد دچار سستی و رخوت نشوند و اندوه به دل راه ندهند و می‌فرماید:«وانتم الاعلون ان کنتم مؤمنین؛ که شما برترید اگرمؤمن باشید»[3] زیرا جهاد همچنانکه مؤمنین را ملزم به تحمل رنج ها ومصائب می نماید، در مقابل آنها را قادر می سازد که به دشمنان ضرباتی وارد نمایند. بنابراین اگر مجاهد فی سبیل الله از محاصره ها و سختی‌ها و مشکلات رنج می برد، طرف مقابل را نیز دچار ذلت و خواری می نماید. با این تفاوت که مومنین به خداوند عزوجل امید دارند، ولی دشمنان از آن بی‌بهره‌اند.
بنابراین الطاف خفیه الهی که امام(رحمه الله) و انقلاب را در مراحل بسیار خطرناک نهضت از گزند دشمنان محافظت نمود، قابل انکار نیست؛ اما اینکه همه چیز را بر اساس امدادات غیبی توجیه و تفسیر نماییم، بر خلاف سنت خداوند در عالم وجود است.

توازن بین امور غیبی و مادی

امام(رحمه الله) اصطلاح امداد غیبی را کراراً در بیانات خود به کار می برد؛ اما در عین حال درباره شرایط مادی و طبیعی نیز سخن می گفت. در حقیقت وظیفه او _ به عنوان یک فقیه عارف و مرجع دینی _ ایجاد رابطه بین مردم و خدا بود. امام(رحمه الله) وظیفه داشت این پیام را به مردم برساند که همه چیز از خداست و به سوی او باز می‌گردد و نقش انسان‌ها در این میان، اجرای اراده الهی است.

بدین علت است که می گوییم وجود نیروهای درونی و ما فوق طبیعی که در آیات قرآن و احادیث نبوی ذکر شده اند، برای تمام نهضتها و حرکتها لازم است؛ علی الخصوص اگر میان طرف‌های درگیر از لحاظ توانمندی توازن بر قرار نباشد، اما نکته مهمتر این است که همانطور که اصرار بر اهمیت و اعتبار ابزار مادی به عنوان تنها وسیله برای رسیدن به پیروزی، خطای محض است، اعتقاد به امداد غیبی بعنوان اساسی ترین ابزار نیز اشتباه محض است؛ زیرا ما را از بررسی و برنامه‌ریزی برای واقعیات و بکارگیری عوامل قدرت باز می‌دارد. بنابراین باید بین سنتهای الهی که خداوند آنها را در جهان هستی و حرکت انسان به ودیعه نهاده است و فیوضات الهی که نشانگر امداد غیبی در هنگام تنگی و سختی است، توازنی ایجاد شود.

امام(رحمه الله) در نهضت خود از این دو عنصر به بهترین وجه استفاده نمود. تأکید ایشان بر جنبه روحی، به علت شکست‌هایی بود که مسلمانان به طور پیاپی در زمینه های سیاسی، اقتصادی و امنیتی از جانب استکبار متحمل شده بودند و آنان را دچار نوعی خودباختگی در برابر غرب نموده بود. لذا امام(رحمه الله) بر آن بود تا جنبه ایمانی و روحانی و اطمینان به تحقق وعده‌های الهی در دل مردم را تقویت نماید. او موفق شد فرهنگ خود باختگی و غرب زدگی را از باور مردم بزداید و این باور را جانشین کند که در ایمان و عالم غیب نیرویی است که هیچ قدرت مادی توانایی رویارویی با آن را ندارد.

به نظر اینجانب بسیاری از رهبران انقلاب‌ها و نهضت‌ها در همین مسیرگام برداشتند. آنان نقاط ضعف دشمنان را به مردم بازگو ‌کردند. نمونه بارز این مسأله «مائو تسه تونگ» است؛ هر چند که او قابل قیاس با امام(رحمه الله) نیست. مائو، آمریکا را به«ببر کاغذی» تشبیه نمود، علی رغم اینکه می‌دانست این ببر کاغذی، به بمب‌های اتمی مسلح است. ولی وی در نظر داشت تا وجدان و دل ملت چین را از هراس و خوف خالی سازد. مائو از این ابزار بعنوان ابزاری سیاسی استفاده نمود؛ اما امام(رحمه الله) این ابزار را از میان عناصر روحی و ایمانی موجود درفرهنگ جامعه برگزید و آن را به کار گرفت.

1. احزاب، 6.

1. محمد، 7.

2. آل عمران، 139

منبع:

پایگاه اطلاع رسانی سیّد محمى حسین فضل الله